خبر غمانگیز مرگ خود خواسته رضا فیوچی جوان بیست سالهای که دست برقضا از سیزده سالگی کودک کار بوده یکبار دیگر زخم کهنه خودکشی کودکان و نوجوان در ایران را تازه کرد. با آنکه هنوز چرایی پایان خود خواسته زندگی این جوان مشخص نشده، اما بیتردید مشکلات مالی که ریشه در زندگی معیشتی سخت او در دوران خردسالی داشته در این تراژدی تلخ بیتاثیر نبودهاند.
بنا به آمار رسمی سازمان پزشکی قانونی، خودکشی دومین عامل مرگ و میر نوجوانان بوده و بنا به اعتراف محمدمهدی تندگویان معاونت امور جوانان وزارت ورزش جمهوریاسلامی با شیب هشدار دهندهای در حال افزایش است.
ایران با ۱۱/۲ نفر در هر صد هزار نفر یکی از بالاترین نرخهای خودکشی منجر به مرگ در جهان را دارد و از لحاظ اقدام به خودکشی سرآمد کشورهای منطقه است. این در حالیست که دو سوم قربانیان کمتر از چهل سال دارند و جمعیت زیر بیست سال کشور، یک پنجم از کل خودکشیهای سال گذشته را به خود اختصاص دادهاند.
در ایران پژوهشگران انجمن دفاع از حقوق کودک دست کم از دویست و پنجاه مورد خودکشی کودکان در ده سال گذشته میگویند و تنها در دوماه پایانی پاییز ۹۹، چهارده نوجوان به حیات خود پایان دادهاند که سن نیمی از آنها زیر پانزده سال بوده است. وحشتناک آنکه در این لیست نامهای چهار نوجوان یازده ساله و یک نوجوان دوازده ساله به چشم میخورد که یکی از آنها دختر مهاجری افغانستانی ست. نوجوانانی که با حلق آویز کردن یا شلیک گلوله به زندگیشان پایان داده بودند.
در دوسال اخیر با افزایش تورم و فقر عمومی انبوهی از کودکان از حداقل امکانات رفاهی و آموزشی باز ماندهاند و ارتباط معناداری بین سطح درآمد استانی و نرخ خودکشی نوجوانان ایجاد شده. استانهای غربی و جنوب غرب همچون کرمانشاه، لرستان، همدان و خوزستان از یک سو و خراسان جنوبی و سیستان و بلوچستان که از شاخصهای فلاکت اسفبارتری برخوردارند بیش از هشتاد و پنج درصد جمعیت خودکشی نوجوانان زیر دوازده سال را داشتهاند.
در خور توجه آنکه حجم انبوهی از کودکان کار پایتخت و شهرهای پرجمعیت دیگر هم از مهاجرین این استانها هستند.
به طور کلی نوجوانان ذهن پرسشگری داشته و از پویایی مغزی بالاتری برخوردارند. آنها همیشه در پی چرایی اتفاقات خوب و بد هستند و به همین دلیل اثر پذیری بیشتری هم از تبعیض و بیعدالتی دارند.
هم چنین روانشناسان کودک دلایل متعددی را برای خودکشی نوجوانان ذکر کردهاند سرعت پرشتاب تغییرات جسمی ناشی از بلوغ جنسی، این گروه سنی را در برابر مشکلات عاطفی و اقتصادی آسیب پذیرتر کرده و عدم تجربه کافی امکان انجام عکس العملهای ناسنجیده را بیشتر میکند.
در این میان نوجوان به دلایل شرایط سنی گرایش بیشتری به در میان گذاشتن دغدغههای خود با همسن و سالانشان را داشته و گاهی این اشتراک گذاری تجربیات به ریسک پذیری بالاتر در انجام رفتارهای پرخطر منجر میشود.
دلایل خودکشی نوجوانان را میتوان به دو گروه اصلی، شخصی و محیطی دسته بندی کرد. ناگفته نماند که تفاوتهای جسمی بین دختران و پسران و همچنین کارکرد مغزی متفاوت، اثرپذیری آنها از هر کدام این موارد را متفاوت میکند تا جایی که با آنکه نرخ اقدام به خودکشی در میان دختران بیشتر است در پسرها نتایج مرگبارتری به همراه دارد.
بسیاری از نوجوانان از ناهنجاریهای روانی اکتسابی چون بیش فعالی، ترسهای موردی، افسردگی، شیدایی و اختلالات قطبی، اضطراب و وسواسهای بیمارگونه رنج می برند که در صورت عدم تشخیص و درمان، جان آنها را تهدید میکند.
سوای آنچه که گفته شد بر طبق پژوهشهای اخیر دانشگاه جان هاپکینز، جهشهای ژنتیکی مادرزادی در ژنهای RGS2 و SKA2 به اختلالات وابسته به سروتونین در بدن منجر شده و بدون آنکه الزاما شخص دارای بیماری روانی خاصی باشد امکان تمایل به خودکشی بیشتری در مواجه با حوادث ناگوار یا شکستها از خود بروز میدهد.
این یعنی والدینی که در خانواده آنها سابقه خودکشی وجود دارد باید بیش از دیگران مراقب نوجوانان خود باشند.
اختلالات روانی گاهی در پی شوک منتج از یک عامل بیرونی ناگوار هم پدیدار میشوند که معمولا در این شرایط نوجوانان تمایلی به صحبت درباره آن ندارند.
شکنجه و تجاوز، از دست دادن ناگهانی عزیزان در اثر طلاق یا مرگ و بلایای طبیعی چون سیل و زلزله و حتی یک بیماری و تصادف میتوانند به انواع بیماریهای روان تنی منجر شده و با فروپاشی درونی نوجوان او را به فکر پایان دادن به زندگیاش بیندازد.
در کنار آن پارهای از عوامل محیطی مانند الگو پذیری و میزان مقبولیت در میان همسن و سالان، رضایتمندی از وضعیت ظاهری و جسمی، گم شدن هویت و نیازهای جنسی، اصرار بیش از اندازه به موفقیتهای ورزشی و تحصیلی، کمبودهای عاطفی یا اقتصادی و سو برخوردهای والدین و مربیان آموزشی هم در ترغیب به خودکشی بیتاثیر نیستند.
گاهی نوجوان برای رهایی از بار روانی معضلات خود به همذات پنداری در میان قهرمانان رویاهایش دست میزنند و با تقلید جسورانه از شخصیتهای تخیلی کتابها و برنامههای تلویزیونی و یا بازیهای کامپیوتری، خشم درونش را تخلیه میکند. اقبال به بازیهای خطرناکی چون نهنگ آبی و یا … در واقع ریشه در این سلطه پذیری خود آزار گونه دارد.
اما استفاده از روانگردانها، مشروبات الکلی و مواد مخدر هم میتواند به خودکشیهای ناخودآگاه منجر شود بر طبق تحقیقات دانشگاه بریستول سوء مصرف الکل در مردان امکان خودکشی را تا ده و در زنها تا دو برابر افزایش میدهد این اعداد برای پسران زیر هجده سال ۱۶.۵ و دختران جوان ۳ برابر است. بویژه آنکه مواد مخدر و مشروبات الکلی می توانند با کاهش سطح هوشیاری و افزایش تمایل به رفتارهای پرخطر زنگ خطری برای تهدید سلامتی و خشونتهای خیابانی باشند.
با آنچه گفته شد لازم است در گام اول حکومت به عوض شعار و کلیگویی، ریشههای اصلی تمایل به خودکشی دربین نوجوانان را شناسایی کند، پیش از آنکه به فکر آن باشد تا ملتمسانه نوجوان را از فکر کشتن خود منصرف کند یا برای کشته آنها اشک بریزد.
کودکان به لطف شرایط سنی خود باید کودکی کرده و از آن لذت ببرند و روانیست مشکلات اقتصادی حکومت از آنها بزرگسالانی زودهنگام بسازد.
